1. Bệnh Sởi là gì?
- Sởi là một bệnh truyền nhiễm nhóm B, lây theo đường hô hấp, diễn biến cấp tính do vi rút sởi gây ra. Bệnh nhân có thể lây nhiễm cho người khác trong thời gian 4 ngày trước và sau khi phát ban. Đa số bệnh diễn biến tự khỏi nhưng một số trường hợp có thể có biến chứng nặng và tử vong.
2. Bệnh Sởi lây theo đường nào?
Sởi lây qua đường không khí, giọt bắn hoặc tiếp xúc trực tiếp với dịch tiết hô hấp. Đây là bệnh có hệ số lây nhiễm cao nhất so với các bệnh truyền nhiễm lây theo đường hô hấp như Cúm, COVID-19 ...
3. Triệu chứng của bệnh Sởi?
Diễn biến lâm sàng thể điển hình của bệnh Sởi qua 4 giai đoạn:
- Giai đoạn ủ bệnh: từ 7 đến 21 ngày (trung bình 10 ngày).
- Giai đoạn khởi phát (giai đoạn viêm long): trong 2 - 4 ngày. Trong giai đoạn này người bệnh sốt cao, viêm long đường hô hấp trên (ho, chảy mũi) và viêm kết mạc. Có thể thấy hạt Koplik là các hạt nhỏ có kích thước 0,5 - 1 mm màu trắng/xám có quầng ban đỏ nổi gồ lên trên bề mặt niêm mạc má (phía trong miệng, ngang răng hàm trên). Hạt Koplik thường xuất hiện một ngày trước phát ban và tồn tại 2 - 3 ngày sau khi ban xuất hiện.
- Giai đoạn toàn phát: Kéo dài 2 - 5 ngày. Thường sau khi sốt cao 3 - 4 ngày người bệnh bắt đầu phát ban dạng dát sẩn, khi căng da thì ban biến mất, xuất hiện từ sau tai, sau gáy, trán, mặt, cổ dần lan đến thân mình và tứ chi, cả ở lòng bàn tay và gan bàn chân. Ban có thể hợp lại đặc biệt là ở vùng mặt và thân mình. Khi ban mọc hết toàn thân thì thân nhiệt giảm dần.
- Giai đoạn hồi phục: Ban nhạt màu dần rồi sang màu xám, bong vảy phấn sẫm màu, để lại vết thâm vằn da hổ và biến mất theo thứ tự như khi xuất hiện. Nếu không xuất biến chứng thì thường tự khỏi. Ho có thể kéo dài 1 đến 2 tuần sau khi hết ban.
4. Bệnh Sởi giống với những bệnh gì?
- Nhiễm Rubella: Phát ban không có trình tự, ít khi có viêm long.
- Bệnh Kawasaki: Phát ban kèm đỏ mắt không có nung mủ; màng nhầy vùng miệng, môi và cổ họng bị kích thích; hạch bạch huyết vùng cổ sưng; sưng tấy, bong da bàn tay, bàn chân.
- Nhiễm enterovirus: Phát ban không có trình tự, hay kèm rối loạn tiêu hoá.
- Bệnh do Mycoplasma pneumoniae: Sốt nhẹ, đau đầu và viêm phổi không điển hình.
- Bệnh sốt mò: Có vết loét hoại tử do côn trùng đốt.
- Ban dị ứng: Kèm theo ngứa, tăng bạch cầu ái toan.
- Nhiễm vi rút Epstein-Barr: Hay kèm theo tăng bạch cầu đơn nhân.
- Khi có bệnh cảnh lâm sàng biến chứng thần kinh, cần chẩn đoán phân biệt viêm màng não mủ: sốt, nhức đầu, nôn ói, dấu hiệu màng não kèm dịch não tủy đục, tăng protein, đường giảm, tăng bạch cầu đa nhân.
5. Xét nghiệm gì để chẩn đoán bệnh Sởi?
- Xét nghiệm huyết thanh học: Xét nghiệm IgM từ ngày thứ 3 sau khi phát ban. Nếu xét nghiệm IgM Sởi âm tính mà triệu chứng lâm sàng vẫn nghi ngờ Sởi thì có thể làm lại lần 2 sau 72 giờ, hoặc chỉ định PCR Sởi qua bệnh phẩm dịch tỵ hầu.
- Xét nghiệm PCR phát hiện vi rút Sởi: Chỉ định sớm trong giai đoạn viêm long hoặc trong 72 giờ đầu từ khi phát ban.
- Phân lập vi rút từ máu và dịch mũi họng trong giai đoạn sớm của bệnh.
6. Bệnh Sởi có nguy hiểm không? Những người nào thì hay có diễn biến nặng?
- Những biến chứng thường gặp của bệnh Sởi là: Viêm tai giữa; Viêm thanh quản; Viêm loét miệng; Viêm phổi; Tiêu chảy cấp; Viêm kết mạc, viêm loét giác mạc ... Bệnh Sởi có thể có những biến chứng nguy hiểm như viêm phổi nặng, viêm não, bội nhiễm gây nhiễm khuẩn huyết và sốc nhiễm khuẩn, suy đa tạng và có thể tử vong hoặc để lại di chứng nặng nề như mù lòa, di chứng thần kinh, tâm thần.
- Một số người thuộc nhóm có nguy cơ cao khi mắc Sởi hay xuất hiện biến chứng bao gồm: Trẻ < 12 tháng; Người chưa tiêm phòng vắc xin hoặc tiêm không đầy đủ; Suy giảm miễn dịch bẩm sinh hoặc mắc phải; Bệnh nền nặng; Suy dinh dưỡng nặng; Thiếu vitamin A; Phụ nữ mang thai.
7. Bệnh Sởi có điều trị ở nhà được không? Khi nào thì cần nhập viện?
- Bệnh nhân Sởi có thể điều trị tại nhà nếu thể bệnh không có biến chứng, trẻ tỉnh táo, ăn bú tốt, không khó thở.
- Bệnh nhân cần nhập viện trong các trường hợp sau:
+ Bệnh nhân mắc sởi thuộc nhóm có nguy cơ cao xuất hiện biến chứng (đã trình bày ở phần trên).
+ Có bất kỳ một trong các dấu hiệu sau: Co giật; Lơ mơ hoặc mất ý thức; Khó thở, thở rên, co kéo lồng ngực nặng; Không thể ăn uống hoặc nôn tất cả những gì đã ăn; Đục giác mạc; Loét miệng sâu và rộng; Mất nước; Tiếng rít do viêm thanh quản do sởi và suy dinh dưỡng nặng.
8. Làm gì khi điều trị tại nhà? Bệnh Sởi có phải dùng kháng sinh không?
- Khi bệnh nhân Sởi điều trị tại nhà cần thực hiện một số nội dung sau:
+ Nằm phòng riêng, hạn chế tiếp xúc
+ Đeo khẩu trang.
+ Uống hạ sốt (paracetamol hoặc Ibuprofen) theo đơn.
+ Uống Vitamin A theo đơn.
+ Dinh dưỡng đầy đủ
+ Vệ sinh da, mũi, miệng
- Bệnh Sởi có phải dùng kháng sinh: Sởi là bệnh do virus gây ra nên không dùng kháng sinh để điều trị trừ trường hợp có bằng chứng bội nhiễm vi khuẩn như viêm tai giữa có mủ, viêm phổi, nhiễm khuẩn huyết ... Khi dùng kháng sinh phải theo đơn của bác sỹ.
9. Phòng bệnh Sởi như thế nào? Đã được tiêm phòng hoặc đã mắc Sởi có bị lại không?
- Phòng bệnh Sởi:
+ Phòng bệnh chủ động bằng cách tiêm vắc xin theo chương trình tiêm chủng mở rộng hoặc bổ xung khi có đợt dịch Sởi bùng phát theo hướng dẫn của từng địa phương.
+ Người chưa có tiêm phòng Sởi, người không mắc bệnh thì không nên tiếp xúc với người bệnh Sởi. Nếu bắt buộc phải tiếp xúc: mang khẩu trang và vệ sinh tay sau khi tiếp xúc với người bệnh.
- Khi đã bị mắc Sởi hoặc đã được tiêm phòng đầy đủ đáp ứng được miễn dịch thì sẽ không bị lại lần 2.
10. Cần làm gì sau khi đã tiếp xúc (phơi nhiễm) với người mắc Sởi?
- Phơi nhiễm là khi tiếp xúc người bệnh đã chẩn đoán Sởi trong vòng 4 ngày trước hoặc sau phát ban, một trong các tình huống sau:
+ Tiếp xúc trực tiếp (mặt đối mặt) bất kể thời gian tiếp xúc
+ Ở chung phòng với người bệnh ít nhất 15 phút. Đối với người có suy giảm miễn dịch thì không có tiêu chuẩn thời gian tiếp xúc hoặc vào phòng của người bệnh mới rời khỏi phòng trong vòng 2 giờ.
- Một số biện pháp dự phòng sau phơi nhiễm sau:
+ Tiêm vắc xin Sởi (vắc xin Sởi đơn, hoặc vắc xin có chứa thành phần Sởi) trong vòng 72 giờ cho bệnh nhân > 9 tháng tuổi, có tiền sử khỏe mạnh chưa tiêm vắc xin Sởi hoặc đã tiêm được 1 mũi trên 28 ngày.
+ Sử dụng Immune Globulin (IG) áp dụng cho một số đối tương đặc biệt như người suy giảm miễn dịch nặng, trẻ em dưới 9 tháng tuổi có bệnh nền nặng và xem xét các trường hợp phụ nữ mang thai.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Bộ Y tế. Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị bệnh Sởi (Ban hành kèm theo Quyết định số: 1019/QĐ-BYT ngày 26 tháng 03 năm 2025 của Bộ trưởng Bộ Y tế). Hà Nội: Bộ Y tế; 2025.
THS.BS Hoàng Thạch Quyền
Trưởng khoa Truyền nhiễm - BVĐK tỉnh Hải Dương