Xét nghiệm có vai trò quan trọng trong chẩn đoán theo dõi kết quả điều trị bệnh. Tuy nhiên để có kết quả chính xác ngoài yêu cầu về trình độ chuyên môn nhân viên y tế, cơ sở vật chất trang thiết bị của phòng xét nghiệm… thì các xét nghiệm có thể bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố khác và các yếu tố này có thể dẫn tới sai lệch kết quả nếu người bệnh không được quan tâm chú ý chuẩn bị từ trước như chế độ ăn uống, sinh hoạt, nghỉ ngơi…Trong phạm vi bài viết này, chúng tôi giới thiệu một số yếu tố ở trong quá trình chuẩn bị trước xét nghiệm mà người bệnh cần lưu ý để đảm bảo sự chính xác của kết quả.
1. Chế độ ăn
Tốt nhất nên lấy máu xét nghiệm vào buổi sáng, bệnh nhân nhịn ăn 8-10 giờ trước khi lấy máu để tránh thay đổi do ăn uống và do vận động.
Trong 24 giờ trước đó người bệnh nên ăn uống bình thường không nên uống rượu bia, sử dụng thức ăn có chứa nhiều đạm (protid), lipid… Những chất này sẽ ảnh hưởng đến một số xét nghiệm: tăng glucose, cholesterol, triglycerid, acid uric, hồng cầu, huyết sắc tố. Nếu bệnh nhân ăn kiêng mà không kiểm soát hoặc nhịn đói kéo dài thì glucose sẽ giảm, protein toàn phần giảm. Bệnh nhân nghiện rượu sẽ làm giảm glucose, tăng GGT và thể tích trung bình hồng cầu (MCV).
Lưu ý nếu có nghi ngờ về kết quả xét nghiệm liên quan đến chế độ ăn uống sinh hoạt bệnh nhân có thể đến cơ sở y tế kiểm tra lại sau 5-7 ngày.
Trước khi lấy máu 15 -20 phút người bệnh cần được nghỉ ngơi không vận động mạnh quá mức. Bởi vì nếu bệnh nhân thay đổi tư thế đột ngột khi lấy máu thì có thể ảnh hưởng đến số lượng bạch cầu, hồng cầu, hemoglobin, hematocrit, các chất như ure, protein, các enzym GOT, CK, các ion gắn protein (như calci, sắt,...).
2. Yếu tố tâm lý
Đây là yếu tố dễ bị bỏ qua, bệnh nhân phải ở trong trạng thái sinh lý bình thường. Các stress về tâm lý như lo lắng, mất ngủ, bệnh nhân bị chấn thương...cũng làm ảnh hưởng đến các kết quả xét nghiệm do quá trình này tăng sản xuất các hormon bảo vệ như các catecholamine, glucocorticoid làm tăng glucose.
3. Ảnh hưởng của thời gian
Một số xét nghiệm thay đổi theo nhịp sinh học hằng ngày ví dụ nồng độ cortisol có đỉnh cao nhất vào 8 giờ sáng, sau đó giảm dần và ở mức thấp nhất là vào 20 giờ tối sau đó lại tăng dần, sự dung nạp glucose máu buổi chiều cao hơn buổi sáng.
4. Thuốc đang sử dụng
Nếu bệnh nhân đang dùng thuốc thì tốt nhất nên dừng thuốc trước khi xét nghiệm nhưng điều này khó thực hiện bởi vì bệnh nhân đến khám bệnh đa phần đang trong quá trình điều trị. Các xét nghiệm được thực hiện mục đích để chẩn đoán, theo dõi kết quả điều trị, theo dõi các nguy cơ biến chứng có thể xảy ra trong quá trình điều trị đến các mô cơ quan như: gan, thận, số lượng tế bào máu ngoại vi, điện giải... Tuy nhiên một số thuốc khi bệnh nhân đang sử dụng có thể làm thay đổi trực tiếp của kết quả xét nghiệm như: thuốc tránh thai đường uống làm thay đổi nồng độ của xét nghiệm lipid máu và thay đổi nồng độ các hormon, thuốc lợi tiểu nhóm thiazid ảnh hường đến kết quả xét nghiệm Lipid. Một số thuốc khi sử dụng có thể gây nhiễu ảnh hưởng đến kết quả xét nghiệm điện giải, các enzym như thuốc paracetamol, salycylat.
Đối với bệnh nhân bị đái tháo đường nên lấy máu xét nghiệm trước khi sử dụng thuốc.
5. Đối với bệnh phẩm nước tiểu
Các xét nghiệm nước tiểu định tính thường sử dụng nước tiểu bất kỳ nhưng tốt nhất nên lấy tiểu buổi sáng khi mới ngủ dậy. Mẫu nước tiểu này tích tụ lâu trong bàng quang qua đêm nên không phụ thuộc vào chế độ ăn và sự hoạt động của cơ thể lúc ban ngày. Nên vệ sinh sạch bộ phận sinh dục ngoài trước khi lấy nước tiểu, bỏ đoạn đầu của bãi nước tiểu.
Lưu ý đối với phụ nữ trong những ngày kinh nguyệt không nên xét nghiệm nước tiểu. Bệnh nhân đứng lâu, bị lạnh hoặc bị stress tâm lý có thể gây xuất hiện protein thoáng qua trong nước tiểu.
KHOA XÉT NGHIỆM HÓA SINH - HUYẾT HỌC